Jufferschool
Webexpo'De Jufferschool'
Het ADVN is al meer dan 25 jaar gehuisvest in een voormalig schoolpand in de Lange Leemstraat in Antwerpen. Hier opende in 1882 de 'Jufferschool' of de eerste officiële betalende stadsschool voor meisjes. Wat ooit begon als een Ecole Moyenne de desmoiselles – een
elitaire bevorderingsschool waar het Frans de voertaal was – ,
evolueerde naar een aanvankelijk tweetalige en later naar een eentalige
stadsschool, de SOM1 of het Stedelijk Onderwijsinstituut voor Meisjes nr. 1. De
omschakeling naar Nederlandstalig stadsonderwijs duurde in Antwerpen
meer dan 35 jaar. Gedurende die periode, tussen 1932 en 1968, moesten Franse
klassen of 'transmutatieklassen' ervoor zorgen dat Franstalige kinderen
geleidelijk aan konden worden geïntegreerd in het Nederlandstalig onderwijs.
De Jufferschool gaf negentig jaar lang (tot 1973) onderdak aan zes generaties meisjes maar verloor deels zijn geschiedenis doordat het schoolarchief de tand destijds moeilijk kon doorstaan.
Het ADVN ging daarom bij oud-leerlingen op zoek naar goed bewaarde souvenirs, anekdotes en verhalen en probeerde op die manier kleine stukjes van het verleden van de SOM1 te recupereren.
Geniet mee van het vervlogen schoolleven van de Antwerpse Juffers.
De Jufferschool gaf negentig jaar lang (tot 1973) onderdak aan zes generaties meisjes maar verloor deels zijn geschiedenis doordat het schoolarchief de tand destijds moeilijk kon doorstaan.
Het ADVN ging daarom bij oud-leerlingen op zoek naar goed bewaarde souvenirs, anekdotes en verhalen en probeerde op die manier kleine stukjes van het verleden van de SOM1 te recupereren.
Geniet mee van het vervlogen schoolleven van de Antwerpse Juffers.
De eerste generatie Juffers| 1882-1923
De meisjesschool – Ecole moyenne de desmoiselles – opende 140 jaar geleden in 1882 haar deuren. De ‘Jufferschool’, zoals ze in de volksmond werd genoemd, was een van de eerste officiële betalende scholen opgericht onder impuls van het stadsbestuur en de Franssprekende liberale Antwerpse bourgeoisie. Omwille van haar status en prestige behoorde deze school lange tijd tot de elitaire bevorderingsscholen waar in het Frans les werd gegeven.
De school bood een uitgebreider leerplan en meer studiejaren dan in de kosteloze stadsscholen. Meisjes die hier school liepen kwamen uit de “bonne bourgeoisie au caractère nettement anversois”. Ook de onderwijzeressen vormden een elitair groepje, zij verdienden 10 tot 40 procent meer dan hun collega’s die les gaven in de kosteloze lagere scholen. Het schoolgeld voor de leerling dat schommelde tussen 80 en 120 BEF per jaar werd pas in 1925 afgeschaft.
De foto werd genomen in 1894 en toont de leerlingen van het tweede leerjaar.
De school bood een uitgebreider leerplan en meer studiejaren dan in de kosteloze stadsscholen. Meisjes die hier school liepen kwamen uit de “bonne bourgeoisie au caractère nettement anversois”. Ook de onderwijzeressen vormden een elitair groepje, zij verdienden 10 tot 40 procent meer dan hun collega’s die les gaven in de kosteloze lagere scholen. Het schoolgeld voor de leerling dat schommelde tussen 80 en 120 BEF per jaar werd pas in 1925 afgeschaft.
De foto werd genomen in 1894 en toont de leerlingen van het tweede leerjaar.
Andrée Desguin| leerling 'Jufferschool' 1893-1903
Andrée Desguin
— de dochter van Victor Desguin, Antwerps liberaal schepen van onderwijs tussen 1892 en 1918 - liep samen met haar zussen school aan de Ecole Moyenne in de Lange Leemstraat. Andrée volgde er tien studiejaren van 1893 tot 1903. In die periode bood de 'Jufferschool' zowel lager als middelbaar onderwijs, meisjes gingen naar school tot hun 16 jaar.
In die periode bood de ‘Jufferschool’ zowel lager als middelbaar onderwijs aan: tien jaar verdeeld over zes jaar lager onderwijs en vier jaar middelbaar onderwijs. Meisjes konden dus tot 16 jaar naar school. In 1907 werd voorgesteld om het stedelijk onderwijs in te richten als volgt: 8 jaar lager onderwijs en 3 jaar middelbaar onderwijs, waardoor meisjes tot 17 jaar naar school mochten en toegang kregen tot het universitair onderwijs. Pas in 1924 werd op initiatief van Camille Huysmans het eerste volwaardige atheneum voor meisjes opgericht.
In die periode bood de ‘Jufferschool’ zowel lager als middelbaar onderwijs aan: tien jaar verdeeld over zes jaar lager onderwijs en vier jaar middelbaar onderwijs. Meisjes konden dus tot 16 jaar naar school. In 1907 werd voorgesteld om het stedelijk onderwijs in te richten als volgt: 8 jaar lager onderwijs en 3 jaar middelbaar onderwijs, waardoor meisjes tot 17 jaar naar school mochten en toegang kregen tot het universitair onderwijs. Pas in 1924 werd op initiatief van Camille Huysmans het eerste volwaardige atheneum voor meisjes opgericht.
SOM1 of Stedelijk Onderwijsinstituut voor Meisjes nr. 1| 1924-1973
In 1924 werd de school herdoopt tot SOM1 of Stedelijk Onderwijsinstituut voor Meisjes nr. 1 en in het niet-betalende reguliere scholennetwerk van de stad opgenomen. Het Franstalige karakter van de school bleef behouden. Na de wet op taalgebruik in het onderwijs (1932) richtte de meisjesschool 'transmutatieklassen' of 'Franse klassen' in met als bedoeling de van thuis uit Franstalige leerlingen gradueel in het Nederlandstalig onderwijs te doen integreren.
Om een kind in te schrijven in een Franstalige klas moest aan een van de volgende drie voorwaarden worden voldaan: een van de ouders kwam uit Wallonië, de ouders waren beiden afkomstig uit een ander land of het kind liep reeds eerder school in een Franstalige stad waar het Nederlands niet de voertaal was. Deze stedelijke richtlijnen werden niet door elke school strikt naar de letter nageleefd. Ook in de SOM1 werden Nederlandstalige kinderen toegelaten tot de Franse klassen.
Om een kind in te schrijven in een Franstalige klas moest aan een van de volgende drie voorwaarden worden voldaan: een van de ouders kwam uit Wallonië, de ouders waren beiden afkomstig uit een ander land of het kind liep reeds eerder school in een Franstalige stad waar het Nederlands niet de voertaal was. Deze stedelijke richtlijnen werden niet door elke school strikt naar de letter nageleefd. Ook in de SOM1 werden Nederlandstalige kinderen toegelaten tot de Franse klassen.
Transmutatieklassen doven uit| 1968
Met de steeds groter wordende taalstrijd eind jaren vijftig-begin jaren zestig stelde men het bestaan van het overgangssysteem (met transmutatieklassen) opnieuw in vraag. Vlaamsgezinde politici kloegen aan dat deze Franse klassen vooral dienden om kinderen voor te bereiden op verdergezet onderwijs in het Frans en zo de Franse taal 'levendig' werd gehouden in het Nederlandstalige onderwijslandschap. Met de wet van 1963 op
het taalgebruik in het onderwijs kwam een einde aan de transmutatieklassen. Er werd daarbij een uitdoofscenario voorzien. In 1968 was de SOM1 in de Lange Leemstraat de laatste lagere stadschool in Antwerpen waar kinderen in Franstalige klassen werden ondergebracht.
het taalgebruik in het onderwijs kwam een einde aan de transmutatieklassen. Er werd daarbij een uitdoofscenario voorzien. In 1968 was de SOM1 in de Lange Leemstraat de laatste lagere stadschool in Antwerpen waar kinderen in Franstalige klassen werden ondergebracht.
0:00
/0:00
GetuigenissenEls| leerling SOM1 1958-1964
Els volgde Nederlandstalig basisonderwijs in de SOM1 van 1958 tot 1964. Ze
herinnert zich nog levendig de extra Franse lessen die ze na school kreeg van
het eerste tot het vierde studiejaar. Voor Els waren de Nederlandstalige en de
Franstalige afdeling op deze school twee volledig gescheiden werelden. De
kinderen kwamen zo goed als niet met elkaar in contact. Tijdens haar
schoolloopbaan doofde de Franse afdeling uit.
Els bewaarde enkele zaken uit haar lagereschoolperiode: haar nieuwjaarsbrieven,
een godsdienstschrift en catechismusboekje,
een schrijfschrift en vier klasfoto’s genomen tussen 1958 en 1964.
Monique| leerling SOM1 1954-1963
Monique liep school aan de SOM 1 van 1954 tot 1963, ze bezocht
zowel de kleuterafdeling als de lagere school in de Nederlandstalige
afdeling. Van de transmutatieklassen kan ze zich bitter weinig
herinneren, hoewel de kwestie op dat moment een hoogtepunt bereikte in
de Antwerpse politiek. Het stadsonderwijs werd namelijk toen verplicht om de
transmutatieklassen met onmiddellijke ingang te laten
uitdoven.
GetuigenissenSuellen| leerling SOM1 1966-1972
Suellen liep school in de SOM1 van 1966 tot 1972, dat was tot aan de sluiting van de school. De transmutatieklassen zijn haar niet vreemd, ze herinnert zich nog klassen met Franssprekende kinderen. Ook viel het haar als kind op dat sommige leerkrachten hun lesvoorbereidingen in het Frans stencilden. Suellen bewaarde zo goed als alles uit haar lagere schooltijd: rapporten, agenda’s, reken- en taalschriften, tekeningen, handwerkjes, opstellen, een poëzie, palmaressen, nieuwjaarsbrieven, … een schat aan informatie.
GetuigenissenVera | leerkracht SOM1 1967
Vera gaf in 1967 enkele maanden les in de kleuterafdeling van de SOM1. De kleuterschool had zo goed als geen contact met de werking van de lagere school. Vera herinnert zich dat sommige kinderen in de klas Frans spraken.
Veras’ voorliefde voor schoonschrift en kalligrafie uit zich in een bijzondere verzameling van allerlei schoolboekjes. Het geeft ons een beeld van hoe kinderen vroeger het schrift werd aangeleerd.
Veras’ voorliefde voor schoonschrift en kalligrafie uit zich in een bijzondere verzameling van allerlei schoolboekjes. Het geeft ons een beeld van hoe kinderen vroeger het schrift werd aangeleerd.
Voor/na weergave
Archief
Behalve alle bouwplannen van de school die netjes worden bewaard in het Felixarchief, zijn er slechts fragmentarisch enkele documenten terug te vinden over het verleden. Het fotomateriaal is eveneens erg schaars. Deze twee foto’s uit 1927 van een klasgroep en het leraressenkorps zijn de enige foto’s die worden bewaard in het Antwerpse stadsarchief.
ADVN| archief voor nationale bewegingen
Vandaag is het gebouw niet langer een school, maar de thuishaven van het ADVN | het archief voor nationale bewegingen. Het ADVN verzamelt en bewaart erfgoed over de Vlaamse beweging en andere nationale bewegingen in
Europa. Het doet aan wetenschappelijk onderzoek en maakt het verzamelde erfgoed toegankelijk voor iedereen.
Deze webexpo was er niet gekomen zonder de hulp van de oud-leerlingen, daarom bijzonder veel dank aan Vera, Suellen, Gerda, Amanda, Els, Monique, Nora, Simonne, Julia, OMUSA (Onderwijsmuseum Antwerpen) en Saskia De Schepper (archivaris stedelijk onderwijs).
Heb jij zelf nog leuk materiaal over de Jufferschool. Stuur een mailtje naar publiekswerking@advn.be
Deze webexpo was er niet gekomen zonder de hulp van de oud-leerlingen, daarom bijzonder veel dank aan Vera, Suellen, Gerda, Amanda, Els, Monique, Nora, Simonne, Julia, OMUSA (Onderwijsmuseum Antwerpen) en Saskia De Schepper (archivaris stedelijk onderwijs).
Heb jij zelf nog leuk materiaal over de Jufferschool. Stuur een mailtje naar publiekswerking@advn.be
Meer weten over ons gebouw?Surf verder naar
ADVN-Mededelingen nummer 75
Voor meer over het opzet, de geschiedenis en de stopzetting van de transmutatieklassen in Vlaanderen, en meer specifiek in Antwerpen, kan u verder lezen in: S. Gyselinck, Transmutatieklassen. Franse klassen in een Antwerpse meisjesschool in: ADVN-Mededelingen, 75, 2022, pp. 4-10.
Podcast: 'De olympische zomer van 1920 in de Lange Leemstraat'
In 1920 werden de Olympische Spelen georganiseerd in Antwerpen. De 'Jufferschool' in de Lange Leemstraat bood tijdens de Spelen onderdak aan 234 Britse atleten. De podcast vertelt het verhaal van de meisjesschool die tijdelijk werd omgebouwd tot een provisoir olympisch minidorp en die vijf weken lang de atleten een slaapplaats, maaltijden en een oefenterrein bood.
Podcast: 'Van oude gebouwen en dingen die niet voorbijgaan'
De tekst mag grosso modo blijven staan enkel de passage over 'de podcast neemt je mee terug in de tijd’ korten we in: De podcast vertelt het verhaal van de oprichting van een meisjesschool die betalend en Franstalig onderwijs bood voor een selecte groep uit de bonne bourgeoisie van Antwerpen.
Scroll om door te gaan
Swipe to continue
Swipe om door te gaan
'De Jufferschool'
De eerste generatie Juffers
Andrée Desguin
SOM1 of Stedelijk Onderwijsinstituut voor Meisjes nr. 1
Amanda
Transmutatieklassen doven uit
Els
Quotes
Suellen
Vera
Archief
ADVN
Meer weten over ons gebouw?